Is gazi (CO) rangsiz, hidsiz zaharli birikma
bo‘lib, tabiiy gaz, yoqilg‘i, ko‘mir, o‘tin cho‘g‘lari to‘liq yonmasligi
oqibatida hosil bo‘ladi. Tutun tarkibida 3%, ishlangan gazda 13%, portlovchi
gazlar tarkibida esa 50-60% gacha is gazi bo‘ladi.
Is gazidan shamollatish tizimi yaxshi
ishlamaydigan organik moddalarni ishlab chiqaradigan korxonalarida, avtoulovlar
turar parklarida, yangi bo‘yalgan va shamollatilmagan xonalarida,
shuningdek uy sharoitlarida tabiiy gaz chiqib turganda va pechka
bilan isitiladigan uylar, hammomlarida yonuvchi moddaning to‘liq yonmasligi
natijasida zaharlanishi mumkin.
Is gazi nafas a’zolari orqali organizmga ta’sir
etadi. Ushbu gaz gemoglobin bilan kislorodga nisbatan 300 marotaba kuchli
birikma — karboksigemoglobin hosil qiladi. Oqibatda gemoglobinning
to‘qimalariga kislorod tashish xususiyati keskin pasayib, gipoksiyaga, og‘ir
holatlarda esa — anoksiyaga olib kelishi hamda shu tariqa inson
hayotdan ko‘z yumishi mumkin.
Tahlillarga ko‘ra, is gazidan zaharlanish
holatlarining aksariyati quyidagi sabablarga ko‘ra yuzaga kelmoqda:
fuqarolar tomonidan gaz va muqobil yoqilg‘i
(ko‘mir, o‘tin va boshqa) turlaridan foydalanishda xavfsizlik qoidalariga
rioya etmaslik;
nostandart (qo‘lbola yasalgan) yoki sertifikatga ega
bo‘lmagan isitish pechlari va anjomlaridan foydalanish;
isitish pechlarining dudburonlarini noto‘g‘ri o‘rnatish;
gaz yoki boshqa muqobil yoqilg‘iga moslashtirilgan
isitish pechlari hamda suyultirilgan uglevodorod gaz ballonlarini (anjomlari)ni
dam olish (uxlash) xonalariga olib kirish;
havo almashmaydigan xonalarni isitishda ochiq olov
(ko‘mir va o‘tin cho‘g‘lari)dan foydalanish;
havoni almashtiruvchi shamollatish shaxtalari yoki
tuynuklarni berkitib (to‘sib) qo‘yish.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan sabablarga ko‘ra isitish
uchun foydalanilayotgan yoqilg‘i (gaz, ko‘mir, o‘tin va boshqa)ni chala
yonishi natijasida is gazi hosil bo‘ladi.
Tuman Favqulodda vaziyatlar bo“limi is gazi
vujudga kelishi sabablariga yo‘l qo‘ymaslik va undan zaharlanmaslik
choralarini ko‘rishga chaqiradi.
Jumladan, gaz plitasidan binoni isitish va uning
ustida kiyimlarni quritish, shuningdek plitani nazoratsiz yoqilgan holatda
qolishiga yo‘l qo‘ymaslik, bundan tashqari, gaz sizib chiqayotganini ochiq
olov, masalan gugurt chaqib tekshirib ko‘rish mumkin emas. Gaz ballonlarini
issiqlik manbaiga yaqin joyda qoldirmaslik lozim.
Agarda binoda gaz hidi sezilsa, oyna va eshiklarni
zudlik bilan ochish, ko‘chaga chiqish va 104 raqami orqali gaz ta’minoti
avariya-dispecherlik xizmati 101 yoki
1050 qutqaruv xizmatiga qo‘ng‘iroq qilish kerak. Bunday holatlarda chiroq, olov
yoqish, elektr uskunalarni ishga tushirish taqiqlanadi.
J.Eshbayev,
tuman FVB boshlig`i o`rinbosari, mayor.
